Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2019 оны 10 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2019 оны  10 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Хүдэр, Зэлтэр, Бугант, Буурь, Хиагт, Туул  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 224-260 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан бохирдолгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 187-192 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас Орхон-Шаамар хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.1. мгО/л буюу ХА-аас 1.0 дахин  давж бага зэргийн бохирдол үүссэн  байна.

 Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 166-180 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  давсан үзүүлэлт илрээгүй байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 50-71 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас давсан бохирдолгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 257 мг/л,  ХА-аас давсан бохирдолгүй байна.

Хүдэр гол,  Хүдэр голын  Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 116 мг/л,  ХА-аас  давсан  бохирдолгүй байна.  

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 141 мг/л,  ХА-аас бохирдолгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 81 мг/л,  ХА-аас  бохирдолгүй байлаа.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 865 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 12.64 мгО/л байсан боловч биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.2 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.14  мгN/л буюу ХА-аас 2.3 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 14.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.4 дахин тус тус давж бохирдолтой байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 679 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 9.92 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 8.3 мгО/л буюу ХА-аас 2.8 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 11.07  мгN/л буюу ХА-аас 22.1 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 1.333 мгN/л буюу ХА-аас 66.6 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.497 мгР/л буюу ХА-аас 5.0 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2019 оны 10 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 52.8%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2019 оны 10 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943-2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Эхний 10 сарын байдлаар Зэлтэр, Хараа, Бургалтай, Хүдэр голууд маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Бугант голууд цэвэр,  Буурь гол  бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 52.8% ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд ЗДХ-ээс нийт азот 3.10 дахин, фосфор 1.88 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 2.29 дахин тус тус  давсан  байна.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд нийт 69 удаагийн ажиглалт хийсэн байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 10-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.006 мг/м3, хамгийн их нь 0.018 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.039 мг/м3, хамгийн их нь 0.095 мг/м3, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. РМ10 тоосонцорын агууламж 10 сарын 14-нд 1.18 дахин, 10 сарын 17-нд 3.57 дахин, 10 сарын 21-нд 3.20 дахин MNS 4585-2016 хүлцэх агууламжаас тус тус давсан бөгөөд нийт тоосны дундаж агууламж 0.127 мг/м3 хамгийн их 0.431 мг/м3 байлаа.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 69 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.022 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.043 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.008 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын техникч М.Аягүл